نهنگ‌های بیت‌کوین، یا به طور کلی‌تر، نهنگ‌های بازار رمزارز‌ها، همانند موجودی که نامشان از آن برگرفته شده است، بزرگترین بازیگران بازار رمزارز‌ها هستند؛ زیرا دارای بزرگ‌ترین مقادیر یک رمزارز مشخص هستند. همچنین، مانند حیوانات بزرگ، زمانی که یک نهنگ (وال) رمزارز‌ حرکتی می‌کند، کل بلاکچین می‌تواند متأثر آن حرکت شود. کیف پول‌های بزرگ آن‌ها می‌توانند به تنهایی ارزش رمزارز‌ها را با اقدامات خود دستخوش تغییر کنند و به اصطلاح، بازار را دستکاری (manipulate) کنند. نهنگ‌ها می‌توانند افراد و یا نهادهای بزرگ و ثروتمند باشند، و حتی قابلیت این را دارند که مانند نهنگ‌های دنیای واقعی، به صورت تنها و یا دسته‌جمعی عمل کنند.

منظور از دستکاری (manipulate) بازار در واقع این است که بازیگران بزرگ بازار (که در اینجا نهنگ‌ها هستند)، از احساسات بازیگران خرد بازار برای تغییر قیمت‌ها استفاده می‌کنند؛ احساس ترس و طمع. با ایجاد احساس ترس، بقیه را به فروش وا می‌دارند و هنگامی که قیمت در حال بالا رفتن است، خریداران را با ایجاد حس طمع و نیز ترس از دست دادن موقعیت (Oppurtunities Fear of Missing یا به اختصار FOMO) به سرعت به سمت خرید سوق می‌دهند.

پیش از آن که ادامه دهیم، اجازه دهید که منظورمان را از نهنگ‌ها شفاف کنیم. در واقع، سوالی که پیش می‌آید این است که چه افرادی (یا نهادهایی) نهنگ به حساب می‌آیند؟

دیدگاه‌های متفاوتی در مورد اینکه چه دسته‌ای را به عنوان «نهنگ بیتکوین» در نظر می‌گیریم، وجود دارد. برای مثال، بر اساس شکل زیر (که برگرفته از سایت Glassnode است)، در یک دسته‌بندی ساده، بازیگران مختلف بازار را می‌توانیم از یکدیگر تفکیک کنیم؛ نهنگ‌ها را به بازیگرانی اطلاق می‌کنیم که حداقل ۱۰۰۰ بیتکوین داشته باشند.

اما از نگاهی دیگر، که در ادامه به توضیح آن می‌پردازیم، به نظر می‌رسد که منطقی‌تر است که ۱۰۰ کیف پول برتر را به عنوان نهنگ در نظر بگیریم، که هر نوع کیف پولی (بجز کیف پول‌های صرافی‌ها) حاوی هر مقادیری بین 10 هزار تا 100 هزار بیتکوین شامل این دسته می‌شوند. دلیل این دسته‌بندی را می‌توان با استناد به داده‌های BitInfoCharts بیان کرد. به عنوان مثال، در یک فاصله دو ماهه، ۱۰۰ کیف پول برتر (از جمله کیف پول‌هایی که متعلق به صرافی ها هستند) شاهد افزایش موجودی کل بیتکوین خود بوده‌اند.

در مقابل، مقادیر بیتکوین در ۱۰۰ تا ۱۰۰۰ کیف پول برتر در این مدت تقریبا به همان میزان کاهش یافته است. آنچه که این مستندات ارائه می‌دهد، شواهد بیشتری از تمایل نهنگ‌ها به انباشت بیت کوین در طول بازارهای نزولی است، در حالی که سرمایه گذاران کوچکتر تمایل به فروش دارند (و بالعکس).

هویت برخی از نهنگ‌های بیتکوین بر همگان آشکار است؛ مانند Changpeng Zhao، موسس صرافی Binance، و یا برادران Winklevoss، صاحبان صرافی Gemini و نیز از بنیانگذاران فیسبوک، و یا شرکت Microstrategy که از سرمایه‌گذاران بزرگ بیتکوین است. اما می‌توان هویت سایر نهنگ‌های بیتکوین را با نگاه به اینکه چه کسی سرمایه‌گذار یا استخراج‌کننده اولیه بوده است، ویا اینکه چه کسی یک صرافی، کسب و کار یا صندوق سرمایه‌گذاری موفق را بر پایه‌ی بیتکوین تاسیس کرده است، استنباط کرد. به عبارت دیگر، نهنگ‌های بیتکوین تقریبا همه کارآفرینانی هستند که به سرعت متوجه شدند که بیتکوین فرصتی عظیم برای کسب درآمد زیاد به آن‌ها ارائه می‌دهد.

 از آنجایی که آن‌ها دارای مقادیر زیادی رمزارز هستند، اکثر نهنگ‌های بیت‌کوین از معامله در بازارهای سنتی رمزارز‌ها خودداری می‌کنند، چرا که معاملات سنگین آن‌ها ممکن است حجم معاملات را تحت تاثیر قرار دهد. در عوض، آن‌ها در معاملات رمزارزی خارج از بازار( over-the-counter یا به اختصار، OTC ) دخیل می‌شوند، جایی که خارج از بازار سنتی و مقرراتی، نهنگ‌ها پیشنهاد خرید و فروش خود را بر روی پیشخوان قرار می‌دهند و انجام شدن معامله نیز در گروی پیدا شدن یک مشتری با شرایط مشابه است؛ که قصد دارد در بازار OTC خرید و فروش انجام دهد. نهنگ‌ها در معاملات OTC می‌توانند بارها و بارها رمز‌ارزها را خارج از زنجیره (Off-chain) مبادله کنند.

 نهنگ‌ها به طور قابل‌توجهی بر بلاکچین‌هایی که متکی بر ساز و کار اثبات سهام ( Proof of Stake یا به اختصار، PoS ) هستند، تاثیر می‌گذارند. زیرا میزان سرمایه‌ی قفل (Stake) شده با قدرت رأی (voting power) رابطه‌ی مستقیمی دارد؛ هرچه نهنگ‌ها در چنین شبکه‌هایی سرمایه‌ی بیشتری stake کرده باشد، قدرت تاثیرگذاری بیشتری خواهند داشت. برای این شبکه‌ها، وجود نهنگ‌ها می‌تواند یک شاخص مثبت از ثبات و رشد بلاکچین باشد. با این حال، حجم زیاد پولِ تحت کنترل نهنگ‌ها می‌تواند تاثیر منفی بر قدرت و تخصیص رأی داشته باشد. اما سوالی که در اینجا پیش می‌آید این است که آیا نهنگ‌های رمزارز‌ها خطرناک هستند؟

 نقش نهنگ‌ها در پیشبرد نوسانات بازار

نهنگ‌های رمزارز‌ها می‌توانند سفارش فروش (Sell Order) با اندازه‌ی قابل توجهی ثبت کنند. آن‌ها این کار را با ریزش (dump) سفارش‌های بزرگ در قیمتی پایین و کنترل کردن عرضه و تقاضا انجام می‌دهند. این اتفاق باعث کاهش قیمت می‌شود که در ادامه موجب ایجاد یک دومینوی هیجانی از واکنش‌ها می‌شود و به صورت مقطعی، بازار را دچار بی‌نظمی و هرج و مرج می‌کند. این بازار پرهرج و مرج تنها زمانی پایدار می‌شود که نهنگ‌ها سفارش‌های فروش بزرگ خود را لغو کنند و یا قدرت خرید دسته‌جمعی مردم (که در واقع معامله‌گران خرد بازار هستند) به اندازه‌ی کافی زیاد شود. در این مقطع، قیمت در جایی است که نهنگ‌ها می‌خواستند و در نتیجه، به آن‌ها اجازه می‌دهد رمزارز‌های بیشتری را در سطح قیمتی مورد نظرشان انباشت کنند. از این رویکرد با عنوان «سد فروش» (Sell Wall) یاد می‌شود. اما نکته‌ی مهم و ساده این است که برعکس همین اتفاق دقیقا در جهت مخالف نیز روی می‌دهد؛‌ در جهت خرید به جای فروش.

رمزارزها به طور کلی بر اساس فناوری بلاکچین غیرمتمرکز عمل می‌کنند که به کاربران اجازه می‌دهد ناشناس بمانند (هرچند که حرکات و اقدامات می‌توانند قابل ردیابی باشند). این امر باعث می‌شود که پیوند حساب‌های خاص به افراد یا نهادهای خاص تقریبا غیرممکن شود.

در واقع، در بازار رمزارز‌ها، نهنگ‌ها همانند عمده‌فروشان عمل می‌کنند؛ در قیمت پایین به انباشت رمزارز‌ها می‌پردازند. سپس، هنگامی که قیمت به تدریج بالا می‌رود و تکانه جمع می‌کند، به تدریج قفسه‌های خود را خالی می‌کنند. این اتفاق در جهت مخالف نیز رخ می‌دهد؛ در قیمت‌های بالا دست به فروش می‌زنند که موجب می‌شود قیمت به سمت سطح‌های پایین‌تر حرکت کند و تکانه نزولی جمع کند که بقیه‌ی خرده‌فروشان را نیز مجبور به فروش می‌کند. این اتفاق نه تنها در بازار رمزارز‌ها، بلکه در تمامی بازارهای مالی و حتی در زندگی روزمره می‌توانید ببینید. در واقع، نهنگ‌های رمزارز‌ها لازمه‌ی بازار هستند و نشانه‌ی سلامت آن.

البته که نهنگ‌ها نیز می‌توانند متفاوت با یکدیگر رفتار کنند؛ برخی تنها به انباشت و ذخیره می‌پردازند (یا به عبارتی HODL می‌کنند)، یا با استراتژی‌های مختلف به خرید و فروش می‌پردازند. نکته‌ای که برای ما اهمیت دارد، این است که برآیند اقدامات نهنگ‌ها همواره مشابه بوده است و در طی زمان بارها و بارها تکرار می‌شود.

اما نکته‌ی قابل توجه این است که در حالی که رفتار سودجویانه نهنگ‌ها ممکن است نشان دهد آن‌ها مسئول بیشتر نوسانات بازار هستند، تحقیقات نشان می‌دهد که تاثیر آن‌ها بر بازار بیشتر مثبت است تا منفی.

به عنوان مثال، گزارش Chainalysis نشان داد که ۳۲ کیف پول بزرگ بیت کوین خلاف جهت «رفتار گله‌ای» معامله می‌کنند و در زمان‌هایی که قیمت کاهش پیدا می‌کند، خرید می‌کنند. در واقع، یک مقاله تحقیقاتی در سال ۲۰۱۷ (تحت عنوان High-Frequency Jump Analysis of the Bitcoin Market) نشان داد که حتی در سال ۲۰۱۱، بزرگترین معامله‌گران بیشتر موجب صعود قیمت بیتکوین بوده‌اند تا نزول آن. همه این‌ها نشان می‌دهد که حتی نهنگ‌های بیتکوین که مسلما قدرت زیادی بر بازار دارند، مدت‌هاست که برای موفقیت این بازار تلاش می‌کنند.

در واقع، بهتر است سوال را اندکی تغییر دهیم؛ از اینکه «آیا نهنگ‌های بازار رمزارز‌ها خطرناک هستند» به اینکه «آيا اقدامات نهنگ‌ها در مقابل اقدامات ما قرار می‌گیرد و آن‌ها را به خطر می‌اندازد یا خیر».

نهنگ‌ها و ارزش بازار

رمزارزهای با ارزش بازار (Market Capitalization یا Market Cap) کمتر در برابر نهنگ‌ها آسیب پذیرتر هستند. ارزش بازار برای ارزیابی ارزش متناسب یک رمزارز در بازار رمزارز‌ها استفاده می‌شود. می‌توان به سادگی با ضرب کردن قیمتِ بازارِ کنونی یک ارز در تعداد توکن‌های در گردش آن، ارزش بازار یک رمزارز را حساب کرد. مهم است که خاطر نشان کنیم که ارزش بازار و پول نقد (Cash) یک چیز نیستند، اگرچه ممکن است اطلاعاتی در مورد عملکرد نسبی و موفقیت یک ارز خاص ارائه دهند، ولی پول، مقدار رمزارز موجود در بازار را منعکس نمی‌کند. این یک تصور غلط متداول است که قیمت یک ارز به طور مستقیم بر تخمین ارزش بازار آن تاثیر می‌گذارد. با این حال، حتی یک تغییر جزئی در ارزش آن می‌تواند به طور قابل توجهی بر ارزش بازار آن تاثیر بگذارد.

برای درک بهتر این موضوع، یک مثال را بررسی می‌کنیم. به راحتی می توان فهمید که چگونه چند میلیون دلار می‌تواند از نظر تئوری فرضا قیمت بیتکوین را از ۱۰ دلار به ۱۸ دلار برساند و ارزش بازار را از ۲۰۰ میلیون دلار به ۳۶۰ میلیون دلار افزایش دهد. این بدان معنا نیست که ۱۶۰ میلیون دلار بیتکوین جدید وارد بازار شده است. درعوض، دو شاخص نقدشوندگی (Liquidity) و حجم (Volume)، تعیین می‌کنند که چقدر پول نقد برای ایجاد چنین افزایش قیمتی مورد نیاز است.

در حالی که نقدشوندگی اساسا میزانی است که یک کاربر بازار رمزارز‌ها می‌تواند بدون تاثیر قابل توجهی بر قیمت، رمزارز خرید و فروش کند، اما حجم به مقدار رمزارز رد و بدل شده در یک بازه زمانی خاص اشاره دارد.

 از آنجایی که معاملات متعددی در حجم معاملات و مقادیر زیادی از سفارش‌های بالقوه در سطح‌های قیمتی مختلف وجود دارد، نهنگ‌ها به راحتی بر بازار نقدشونده (Liquid) با حجم بالا تاثیر نمی‌گذارند. در نتیجه، این موضوع برای نهنگ‌ها چالش‌برانگیر‌تر می‌شود که بدون مقادیر قابل توجهی از رمزارزها، تاثیر چشمگیری بر روی قیمت‌ها بگذارند.

 در مقایسه، یک رمزارز با ارزش‌بازار کمتر و حجم معاملات کمتر را می‌توان به راحتی با مقادیر کمتری از رمزارز بدون تاثیر قابل توجهی بر قیمت و ارزش بازار آن رمزارز خاص دستکاری کرد و تحت تاثیر قرار داد.

تاثیر معاملات مرتبط با نهنگ‌ها بر امنیت شبکه

این موضوعی است که برای مدت طولانی نادیده گرفته شده است، اما تاثیر آن قابل اجتناب نیست. تحقیقات اخیر نشان داده است که معاملات مرتبط با نهنگ‌ها (whale-related trading)، به ویژه در بازار رمزارز‌ها، می تواند تاثیر قابل توجهی بر امنیت شبکه داشته باشد. هنگامی که نهنگ‌ها در بازار حرکتی انجام می‌دهند، می‌تواند یک اثر موجی (ripple effect) ایجاد کند که منجر به آسیب‌پذیری‌های امنیتی شود.

یکی از مسائل اصلی، احتمال دستکاری بازار است. همانطور که پیش‌تر اشاره شد، نهنگ‌ها می‌توانند از منابع قابل توجه خود برای تاثیرگذاری بر قیمت‌های بازار استفاده کنند، که می‌تواند منجر به خروج سرمایه‌گذاران کوچک‌تر از بازار یا اتخاذ تصمیم‌های سرمایه‌گذاری غلط شود. این موضوع در نهایت منجر به کاهش ثبات بازار می‌شود که می‌تواند آسیب‌پذیری‌هایی را برای مهاجمان سایبری ایجاد کند.

علاوه بر این، مقیاس عظیم معاملات مرتبط با نهنگ‌ها می‌تواند بر زیرساخت شبکه فشار مضاعفی وارد کند. همانطور که تراکنش‌های بیشتری پردازش می‌شوند، می‌تواند موجب ازدحام و شلوغی شبکه و در نتیجه، افزایش خطر حملات DDoS شود. در این صورت، ممکن است پردازش معاملات معمولی دشوار شود که مجددا بی‌ثباتی بازار را به همراه خواهد داشت.

معاملات مرتبط با نهنگ‌ها همچنین می‌تواند با افزایش احتمال خطر حمله ۵۱ درصدی به شبکه، بر امنیت شبکه تأثیر بگذارد. حمله ۵۱ درصدی زمانی رخ می‌دهد که یک فرد یا نهاد (یا یک گروه همگن از معامله‌گران) بیش از ۵۰ درصد از قدرت محاسباتی شبکه را کنترل کنند. این کنترل به آنها اجازه می دهد تا تاریخچه تراکنش‌های شبکه را دستکاری کنند که منجر به از دست دادن احتمالی سرمایه و کاهش امنیت شبکه می‌شود.

برای اینکه اهمیت این موضوع را بهتر درک کنید، بهتر است بدانید که تا فوریه ۲۰۲۳، شرکت Microstrategy اندکی کمتر از ۱۳۰ هزار بیتکوین در اختیار دارد که به طور تقریبی، ۶/۷ درصد از بیتکوین‌های در چرخه (اندکی بیشتر از ۱۹ میلیون بیتکوین) می‌شود. از آنجایی که ساز و کار بیتکوین (و کل دنیای رمزارز‌ها) بر اساس غیر متمرکز بودن (Decentralization) است، این اتفاق متخصصان و کارشناسان را نگران کرده است. البته که این موضوع چیز جدیدی نیست و بر اساس گزارش بلومبرگ، در سال ۲۰۱۷، ۱۰۰۰ کیف پول برتر بیتکوین تقریبا ۴۰ درصد از بیتکوین‌ها را در اختیار داشتند. هرچند بیتکوین همچنان به لبه‌ی پرتگاه هم نزدیک نمی‌باشد، ولی در حال حاضر احتمال این خطر وجود دارد. در واقع، اگر نهنگ‌های برتر بازار بیش از حد قدرتمند شوند، می‌توانند به طور جدی امنیت شبکه و بازار را به خطر بیندازند.

به طور کلی، تاثیر معاملات مرتبط با نهنگ‌ها بر امنیت شبکه پیامدهایی برای بازار وسیع رمزارز‌ها به دنبال دارد. از دست دادن امنیت شبکه می‌تواند منجر به کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران به بازار شود که منجر به کاهش فعالیت بازار و نیز اقدامات قانونی احتمالی علیه فعالان بزرگ بازار می‌شود. کاهش فعالیت بازار همچنین می‌تواند منجر به کاهش امنیت شبکه شود و این موضوع را بیشتر تشدید کند.

 برای اطمینان از دوام درازمدت بازار رمزارز‌ها، سرمایه‌گذاران باید تنوع (diversity) بازار را ارتقا دهند و از متمرکز شدن قدرت بازار در دست چند سرمایه‌گذار به خصوص اجتناب کنند. متنوع بودن بازار امکان افزایش امنیت شبکه و نیز کاهش دستکاری بازار را فراهم می‌کند که از مشکلات ذکر شده در بالاتر می‌تواند به میزان خوبی جلوگیری به عمل بیاورد.