عربستان سعودی در طول دهه‌های اخیر روابط پیچیده‌ای با غرب داشته است. این کشور از هم‌پیمانان امریکا و برخی کشورهای اروپایی در منطقه بوده و از حافظان منافع این کشورها در دهه‌های اخیر به شمار می‌رود. همچنین عربستان سعودی اصلی‌ترین صادر کننده نفت به کشورهای غربی می‌باشد که حتی در جنگ‌های علیه تروریسم در منطقه نیز در کنار این کشورها همواره از خود حسن نیت نشان داده است. از طرفی غرب نیز در جواب این حسن نیت همواره با فروش سلاح و حمایت‌های مختلف نظامی به تامین امنیت عربستان و اقتدار نظامی این کشور کمک نموده است. اما در طی هفته‌های گذشته، به نظر می‌رسد که عربستان در حال انجام اقداماتی می‌باشد که از غرب فاصله بگیرد و روابط خود با شرق را توسعه دهد. این رفتارهای سیاسی می‌تواند تاثیر بسیار به‌سزایی در تحولات اخیر جهانی داشته باشد و بسیاری از معادلات حاکم را به طور کلی تغییر دهد. در این مقاله، به بررسی برخی از اقدامات مهم عربستان در ماه گذشته که در این راستا صورت گرفته است، خواهیم پرداخت.
برقراری مجدد روابط با ایران با میانجی‌گری چین
در تاریخ 19 اسفند، ایران اعلام کرد که روابط دیپلماتیک خود را با عربستان سعودی پس از یک وقفه هفت ساله به عنوان بخشی از توافقی که با میانجی‌گری چین انجام شده است، احیا خواهد کرد. این توافق که در پکن حاصل شد، نتیجه تقریباً یک سال و نیم گفتگو بین ایران و عربستان سعودی است که توسط تعدادی از کشورها از جمله چین، عراق، عمان و روسیه تسهیل شده بود.
اگرچه این توافق به طور علنی به عنوان یک توافق دوجانبه اعلام شده است، اما تهران و ریاض توافق کرده‌اند که مفاد این توافق طولانی را محرمانه نگه دارند. اما طبق گزارش‌ها، نکات کلیدی این توافق به طور کلی بر تضمین ثبات منطقه‌ای در خلیج فارس و خاورمیانه متمرکز است. هدف از این توافق این است که دو طرف به جای درگیری به ضرر منطقه، از این پس گفتگوی دیپلماتیک باز داشته باشند.
بنا بر گزارش‌ها، این توافق تضمین کننده اقدامات متقابلی است که موجب شود نه ایران و نه عربستان سعودی منافع طرف مقابل را در طیفی از موضوعات سیاسی، اطلاعاتی، امنیتی و رسانه‌ای تهدید نکنند تا اعتمادسازی مناسبی بین طرفین به عمل آید. با این حال، این توافق، موجب از میان رفتن حمایت ایران از گروه‌های موسوم به «محور مقاومت»، که مجموعه‌ای از متحدان منطقه‌ای و گروه‌های نیابتی است، نمی‌گردد. حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، در ماه‌های اخیر سفرهای متعددی به منطقه کرده و بر حمایت ایران از این محور تاکید کرده است.
بنا بر گزارش‌ها، این توافق تضمین کننده اقدامات متقابلی است که موجب شود نه ایران و نه عربستان سعودی منافع طرف مقابل را در طیفی از موضوعات سیاسی، اطلاعاتی، امنیتی و رسانه‌ای تهدید نکنند تا اعتمادسازی مناسبی بین طرفین به عمل آید. با این حال، این توافق، موجب از میان رفتن حمایت ایران از گروه‌های موسوم به «محور مقاومت»، که مجموعه‌ای از متحدان منطقه‌ای و گروه‌های نیابتی است، نمی‌گردد. حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، در ماه‌های اخیر سفرهای متعددی به منطقه کرده و بر حمایت ایران از این محور تاکید کرده است.
در 16 آذر 1401، شی جین پینگ، رئیس جمهور چین به عربستان سعودی سفر کرد. جایی که او در مورد مسائل ایران گفتگو کرد و راهکاری را ارائه داد که منجر به مذاکرات ایران و عربستان سعودی در پکن در اسفند 1401 شد .امیرعبداللهیان و فیصل بن فرحان آل سعود، وزرای امور خارجه، سپس در جریان کنفرانس بغداد در 29 آذر 1401 با یکدیگر دیدار کردند. به گفته جواد کریمی قدوسی، یکی از نمایندگان مجلس، در جلسات حاشیه کنفرانس، ایران سیگنال‌هایی دریافت کرد که ایالات متحده مایل است توافق هسته‌ای سال ۱۳۹۵ ایران یا برجام را که ایالات متحده از آن خارج شد، احیا کند. زمانی که ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران در بهمن 1401 به پکن سفر کرد، ابتکار چین بار دیگر مورد بحث قرار گرفت و نشان داد که ممکن است درجه‌ای از هماهنگی بین واشنگتن و پکن در تشویق به تقویت روابط بین تهران و ریاض وجود داشته باشد.
در سال‌های اخیر، عراق میزبان پنج دور مذاکرات بین تهران و ریاض بود و درخواست کرد که این مذاکرات در نهایت علنی شود تا شاید راه برای بغداد برای ارائه کمک بیشتر برای کاهش تنش‌های آمریکا و ایران بر سر برجام هموار شود. این موضوع علاقه عراق به تشویق بهبود روابط بین واشنگتن و تهران را نشان می‌دهد که به پیشرفت‌هایی که در بغداد در مورد موضوع مذاکرات بین تهران و ریاض انجام می‌شود نیز مرتبط است.
اما برای عربستان سعودی، توافق به رهبری پکن یک تغییر استراتژیک جسورانه‌تر است، زیرا روابط ریاض و واشنگتن به پایین‌ترین سطح تاریخی خود رسیده است. رضایت عربستان سعودی از سیاست‌های ایالات متحده در منطقه از زمان حمله به عراق در سال 1382 کاهش یافته است. برکنار شدن دولت عراق، توافق هسته‌ای با ایران، عدم تمایل ایالات متحده به حمایت از منافع عربستان سعودی در سوریه و یمن و حمایت پشت پرده از حمله به تأسیسات نفتی آرامکو،بزرگترین شرکت نفتی عربستان، از موضوعاتی بود که موجب کاهش رضایت عربستان از ادامه روابط با امریکا بود. ریاض معتقد است که ایالات متحده که زمانی متحد سرسختش به شمار می‌آمد، بر اولویت های دیگر متمرکز شده است و معتقد نیست که واشنگتن برنامه روشنی برای امنیت منطقه در پی توقف مذاکرات هسته ای با ایران داشته باشد. رهبران عربستان سعودی نیز از اوضاع فعلی ریاست جمهوری در واشنگتن ناراضی هستند؛ زیرا پس از قتل جمال خاشقچی، روزنامه‌نگار عرب، در سال ۱۳۹۸، جو بایدن،رئیس جمهور فعلی امریکا، به‌عنوان نامزد ریاست جمهوری متعهد شد که با رژیم سعودی به‌عنوان یک مطرود رفتار کند.
عربستان سعودی با نداشتن توانایی‌های نظامی پیشرفته همسایگان بزرگتر و تهاجمی‌تر خود، همیشه در دفاع از خود وسواس داشته است. اگرچه کاهش تنش‌ها با تهران به این نگرانی‌ها پایان نمی‌دهد، اما این کشور زمان بیشتری را برای تقویت امنیت خود و متنوع کردن گزینه‌های استراتژیک خود برای ریاض به دست می‌آورد. تمایل به امنیت بیشتر باعث شده است که عربستان سعودی در دهه‌ی گذشته به دنبال روابط با اسرائیل باشد و همین تمایل، اکنون انگیزه این کشور برای گسترش روابط با چین را بیشتر کرده است. رژیم سعودی امیدوار است با گردآوری شبکه گسترده‌ای از متحدان، از جمله چین و اسرائیل و با بهبود روابط با دشمنانی مانند ایران، سوریه و ترکیه، ثبات بلندمدت خود را تقویت کند و موج جدیدی از معادلات سیاسی را رقم بزند.
عربستان سعودی هدف بلندپروازانه تبدیل شدن به یک اقتصاد صنعتی پیشرفته و همچنین یک قطب فرهنگی و گردشگری را تا سال ۱۴۰۹ را برای خود تعیین کرده است. دستیابی به این هدف مستلزم حمایت نظامی ایالات متحده، امنیت و فناوری اسرائیل، تجارت با اروپا و چین و ثبات داخلی است. این استراتژی عربستان سعودی با تصور واشنگتن از امنیت منطقه در تضاد است؛ اگرچه امریکا هیچ برنامه روشنی از سوی ایالات متحده برای مدیریت آن ندارد. ایالات متحده همچنین در تلاش است تا ادعا کند که هیچ چیز در تعهداتش در قبال متحدان خاورمیانه‌ای خود تغییر نکرده است و در عین حال رفتار این کشور نشان می‌دهد که در حال دور شدن از منطقه است. در واقع، ریاض با رفتارهای اخیر خود نشان داد که اگر سیاست ایالات متحده در خدمت منافع عربستان نباشد، سعودی ها وابسته به ائتلاف با امریکا نخواهند بود.
واشنگتن همچنین متوجه این موضوع نشده بود که عربستان سعودی خود را نه به عنوان یک دست نشانده امنیتی ایالات متحده، بلکه به عنوان یک قدرت منطقه‌ای می‌بیند که قادر به ایفای نقش مستقل در سیاست جهانی است. ریاض معتقد است که روند قدیمی ایالات متحده، (امنیت در ازای قیمت پایین نفت) مرده است. همچنین چشم انداز عربستان سعودی از خودمختاری استراتژیک صرفاً واکنشی به کاهش تعامل با ایالات متحده در خاورمیانه نیست، بلکه بیانگر جاه‌طلبی پادشاهی این کشور است. عربستان همچنین در حال اجرای نقش مهمی در منطقه بوده و روابط مصر، ایران، اسرائیل و ترکیه را برای حفظ امنیت خود و اعمال نفوذ منطقه‌ای متعادل می کند. عربستان سعودی برای حفظ این موقعیت مطلوب، باید روابط خود را با همه همسایگان خود تقویت کند. در سال اخیر، ریاض روابط خود را با ترکیه احیا کرد و پس از ایران به دنبال بهبود روابط با اسرائیل می‌باشد. روابط با ایران به سعودی‌ها پوشش سیاسی بسیار مناسبی با متحدان خود می‌دهد، به این معنی که معامله با اسرائیل می‌تواند به‌عنوان یک توافق دوجانبه ارائه شود، نه یک محوریت نظامی علیه کشورهای مسلمان دیگر.
تاسیس سفارت دمشق در ریاض
سوریه و عربستان سعودی پس از قطع روابط دیپلماتیک بیش از یک دهه پیش، برای بازگشایی سفارتخانه‌های خود به توافق رسیده‌اند؛ گامی که نشان دهنده جهشی در بازگشت دمشق به روابط با اتحاد عربی است. یک منبع منطقه‌ای همسو با دمشق گفته است که تماس‌های ریاض و دمشق پس از توافق تاریخی برای برقراری مجدد روابط بین عربستان سعودی و ایران، متحد کلیدی بشار اسد، افزایش یافته است. برقراری مجدد روابط بین ریاض و دمشق مهم‌ترین پیشرفت در اقدامات کشورهای عربی برای عادی‌سازی روابط با اسد تا کنون است که بسیاری از کشورهای غربی و عربی پس از آغاز جنگ داخلی سوریه در سال ۱۳۹۱ از آن دوری کردند. همچنین دو دولت در حال آماده شدن برای بازگشایی سفارتخانه‌ها پس از عید فطر هستند. به گفته یکی از منابع منطقه‌ای و یک دیپلمات در خلیج فارس، این تصمیم نتیجه مذاکرات در عربستان سعودی با یک مقام ارشد اطلاعاتی سوریه بوده است.
اگرچه دفتر ارتباطات دولت عربستان سعودی، وزارت خارجه پادشاهی و دولت سوریه همچنان به درخواست‌ها برای اظهار نظر پاسخ نداده‌اند، اما صدا و سیمای دولت عربستان سعودی به نقل از یک مقام وزارت خارجه عربستان تأیید کرد که مذاکرات با وزارت خارجه سوریه برای از سرگیری خدمات کنسولی ادامه دارد. این منابع به دلیل حساسیت موضوع تنها به شرط ناشناس ماندن صحبت می‌کنند. این پیشرفت ظاهراً ناگهانی می‌تواند نشان دهد که چگونه توافق بین تهران و ریاض ممکن است به توافق‌های دیگر در منطقه تبدیل شود؛ حتی جایی که رقابت آنها به درگیری‌ها از جمله جنگ در سوریه دامن زده است.
ایالات متحده و چندین متحد منطقه‌ای آن از جمله عربستان سعودی و قطر به رهبری سنّی‌ها از برخی از شورشیان سوری حمایت کرده بودند. بشار‌اسد به لطف ایران و روسیه، توانست شورش را در اکثر مناطق سوریه شکست دهد. ایالات متحده، متحد عربستان سعودی، با اقدامات کشورهای منطقه برای عادی سازی روابط با اسد مخالفت کرده است و به وحشیگری دولت وی در طول درگیری ها و نیاز به مشاهده پیشرفت به سمت راه حل سیاسی اشاره می‌کند. هنگامی که از سخنگوی وزارت امور خارجه امریکا در این باره پرسیده شد، وی پاسخ داد: «موضع ایالات متحده در مورد عادی سازی روابط با سوریه تغییر نکرده است و امریکا دیگر کشورها را به عادی سازی روابط با اسد تشویق نخواهد کرد.»
امارات متحده عربی، یکی دیگر از متحدان استراتژیک ایالات متحده، در ایام گذشته راه عادی سازی روابط با اسد را رهبری کرده و اخیراً او را در ابوظبی به همراه همسرش پذیرفته است. اما عربستان سعودی در این مسیر بسیار محتاطانه‌تر حرکت کرده است. مقام بلندپایه اطلاعاتی ذکر شده سوریه اقدامات بسیاری را در ریاض انجام داده است و با کوشش بسیار وی، بازگشایی سفارتخانه‌ها زودتر از پیش‌بینی میسّر شده است. یکی از منابع منطقه‌ای این مقام را حسام‌لوقا، که ریاست کمیته اطلاعات سوریه را بر عهده دارد، معرفی کرده است و اظهار داشته که گفتگوها شامل امنیت در مرز سوریه با اردن و قاچاق کاپتاگون، آمفتامینی که بازار پر رونقی در خلیج فارس برای آن وجود دارد، از مرز سوریه بوده است.
سوریه همچنین در سال ۱۳۹۱ در واکنش به سرکوب وحشیانه اعتراضات توسط اسد از اتحادیه عرب تعلیق شده بود. شاهزاده فیصل بن فرحان آل سعود، وزیر خارجه عربستان، در اوایل ماه جاری گفته بود که تعامل با اسد می‌تواند به بازگشت سوریه به اتحادیه عرب منجر شود، اما در حال حاضر برای بحث در مورد چنین اقدامی زود است. این دیپلمات همچنین گفته که مذاکرات سوریه و عربستان می تواند راه را برای رأی‌گیری برای رفع تعلیق سوریه در اجلاس بعدی سران کشورهای عربی که انتظار می‌رود در ماه فروردین درعربستان سعودی برگزار شود، هموار کند. امارات متحده عربی در سال ۱۳۹۸ سفارت خود را در دمشق بازگشایی کرد و استدلال کرد که کشورهای عربی به حضور بیشتر در حل و فصل مناقشه سوریه نیاز دارند. در حالی که اسد در تماس های مجدد با کشورهای عربی که زمانی از او دوری می کردند، استفاده کرده است، تحریم‌های ایالات متحده همچنان عامل پیچیده ای برای کشورهایی است که به دنبال گسترش روابط تجاری با سوریه هستند.
کناره‌گیری از تامین مالی Credit Suisse
بزرگترین سرمایه گذارCredit Suisse ، بانک ملی عربستان سعودی، اعلام کرده است که نمی‌تواند کمک مالی بیشتری به این بانک سوئیس ارائه دهد. عمّار‌الخدیری، رئیس بانک ملی عربستان سعودی (SNB)، در این باره گفته است: «در صورت تزریق سرمایه بیشتر بانک ملی عربستان به این بانک، میزان سهام SNB به بیش از ۱۰ درصد می‌رسد که بر خلاف قوانین نهادهای نظارتی می‌باشد». با این حال، او اضافه کرد که SNB از طرح تحول Credit Suisse خوشحال است و اضافه کرد که این بانک بعید است به نقدینگی بیشتری نیاز داشته باشد.
بانک ملی عربستان سعودی سال گذشته 9.9 درصد از سهام Credit Suisse را به عنوان بخشی از افزایش سرمایه 4.2 میلیارد دلاری بانک سوئیسی برای تأمین مالی و یک بازنگری گسترده در استراتژی با هدف بهبود عملکرد بانکداری، سرمایه گذاری و رسیدگی به انبوهی از ریسک‌ها، به دست آورد. مدیر عامل Credit Suisse، اولریش‌کورنر، پس از این اقدام به دنبال دفاع از مبنای نقدینگی بانک بوده است و اظهار داشته که نقدینگی این بانک «بسیار بسیار قوی» است. وی افزود: «ما اساساً تمام الزامات نظارتی را برآورده کرده و از آنها عبور می‌کنیم». در همین حال، اکسل لمان، رئیس هیئت مدیره Credit Suisse، در صحبت با CNBC در جلسه‌ای در ریاض، از اظهار نظر در مورد اینکه آیا سازمان او در آینده به هر نوع کمک دولتی نیاز خواهد داشت یا خیر، خودداری کرد. هنگامی که از او پرسیده شد که آیا او هرگونه کمکی را رد می‌کند یا خیر، لمان پاسخ داد: «این موضوع بحث نیست. ما تحت نظارت بانک مرکزی هستیم، نسبت کفایت سرمایه کافی داریم، ترازنامه بسیار قوی داریم و همه پشتیبان هم هستیم». بانک ملی سوئیس همچنین از اظهار نظر در مورد تغییر قیمت سهام Credit Suisse خودداری کرد.
سقوط Credit Suisse مدت‌ها بود که با اوج رسوایی‌ها، ضررهای میلیارد دلاری، تغییرات رهبری و استراتژیی که نتوانست اعتماد سرمایه‌گذاران را برانگیزد، قابل پیش‌بینی بود. در ماه اسفند، این بانک ، دومین بانک بزرگ سوئیس، بزرگترین زیان سالانه خود از زمان «بحران مالی سال 2008» را پس از برداشت نقدینگی مشتریان که بیش از 110 میلیارد فرانک سوئیس بود، گزارش کرد.
برخی استدلال می کنند رکود شدید و ناگهانی که هفته گذشته آغاز شد و منجر به فروش هیجانی سهام این بانک شد تا حدی تقصیر بانک ملی عربستان است. سهام Credit Suisse در بورس اوراق بهادار سوئیس، قیمت خود را با افت 24 درصدی به پایان رساند. البته قیمت سهام این بانک پس از کاهش بیش از 30 درصدی در کمترین میزان خود، اندکی از ریزش خود را کاهش داد.همچنین دریافتی‌های سپرده‌گذاران در آمریکا از Credit Suisse حدود 15 درصد کاهش داشت.
پس از بسته شدن بازارهای اروپایی، نهادهای تنظیم‌کننده‌ی سوئیسی گفتند که Credit Suisse در حال حاضر نیازهای سرمایه‌ای و نقدینگی را برآورده می کنند و بانک ملی سوئیس در صورت لزوم، نقدینگی اضافی را برای این سازمان ارائه خواهد کرد. سقوط قیمت سهام باعث افزایش فروش در میان مؤسسات مالی اروپایی شد که قبلاً در نتیجه سقوط بانک سیلیکون ولی با آشفتگی قابل توجهی در بازار مواجه بودند. برخی از بزرگترین ریزش‌ها شامل سوسیته جنرال فرانسه، بانکو دی سابادل اسپانیا و کامرزبانک آلمان بودند.
کاهش تولیدات نفت به همراه سایر کشورهای اوپک پلاس
عربستان سعودی و سایر تولیدکنندگان نفت اوپک پلاس، کاهش داوطلبانه تولیدات نفت خود را به میزان حدود 1.15 میلیون بشکه در روز اعلام کردند و آن را "اقدامی پیشگیرانه" با هدف ثبات بازار نامیدند .در جلسه‌ای که بین هیئت وزیران عربستان سعودی و روسیه تشکیل شد، انتظار می‌رفت که این گروه که شامل 23 کشور می‌شود، تا حد زیادی به کاهش 2 میلیون بشکه‌ای که قبلاً توافق شده بود پایبند بمانند.
در ماه اکتبر، اوپک پلاس، متشکل از سازمان کشورهای صادرکننده نفت و 10 متحد به رهبری روسیه، در مورد کاهش تولید 2 میلیون بشکه در روز از اول ماه نوامبر به توافق رسیدند که عصبانیت امریکا را برانگیخت؛ زیرا عرضه محدودتر باعث افزایش قیمت نفت می‌گردد. ایالات متحده معتقد است که جهان برای حمایت از رشد اقتصادی و جلوگیری از کسب درآمد بیشتر ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه برای تامین مالی جنگ اوکراین، به قیمت های پایین تر نفت نیاز دارد. لازم به ذکر است کاهش داوطلبانه غیرمنتظره اخیر، که از ماه می آغاز می شود، علاوه بر مواردی است که قبلاً در اکتبر توافق شده بود.
بر اساس بیانیه‌ای رسمی، ریاض اعلام کرد که تولیدات نفت خود را 500 هزار بشکه دیگر در روز کاهش می‌دهد. در حالی که عراق تولید خود را 211 هزار بشکه در روز کاهش خواهد داد. امارات متحده عربی نیز اعلام کرد تولیدات نفت خود را به میزان 144 هزار بشکه در روز کاهش می دهد. کویت کاهش تولید را 128 هزار بشکه در روز اعلام کرد در حالی که کاهش تولید عمان 40 هزار بشکه در روز و الجزایر 48 هزار بشکه در روز خواهد بود. قزاقستان همچنین تولید خود را 78 هزار بشکه در روز کاهش خواهد داد. معاون نخست وزیر روسیه در مصاحبه‌ای گفت که مسکو نیز کاهش داوطلبانه 500 هزار بشکه در روز را تا پایان سال 2023 تمدید خواهد کرد.
مسکو در ماه فوریه پس از معرفی محدودیت‌های قیمتی غربی، این کاهش‌ها را به‌طور یک‌جانبه اعلام کرد. پس از کاهش یک‌جانبه روسیه، مقامات آمریکایی گفتند که اتحاد این کشور با سایر اعضای اوپک پلاس در حال تضعیف است؛ اما اقدام اخیر نشان می‌دهد که این همکاری همچنان قوی و پابرجا است. خبرگزاری رسمی عربستان سعودی اعلام کرد: یک مقام وزارت انرژی عربستان سعودی تاکید کرده است که این یک اقدام پیشگیرانه با هدف حمایت از ثبات بازار نفت است.